Biakdawmhnak: Nai hrawng cu ka riantuan caan a hung sau deoh ngai i tuah kan zuammi (hobby) tete zong kan tuah khawhlonak a sau cang. Kan hnulei Senri cazual chuah tan ah khan capaar pakhat hrawng cun ka tial ve lai ka ti nain ka tial kho lo . Tutan cu a zei si poh ah caan pek tein timhlamhnak ka ngei. Catial ka thawknak hi a sau rih lo. Upa holh in kan chim ahcun "nizan tihni te kha si". Cun lai catial hi kei mah rup tecun ka thiamngai ko rua ka ti nain ka rak thiam hrim lo. Online chung ka chawnh (chat) tawnmi ngaknu dawhte nih ka lai catial ning hi a rak ka zoh kho deoh rua lo lai catial ning a ka chimh tawn (:D). A ka chimhnak thawng hin tampi ka chap ko, a cung ah kan lawm. Cuti ka si tik ah ka catial mi hi a rel nan i harh deoh sual si ahcun kei mah thiamlo le chambautu ah rak ka ruah piak ko uh tiah kan nawl hmasa hna. Biadawmhnak (Preamble) sau deoh ka tial ahcun ka ca a sau lai caah mah vialkhan si rih seh law, kan ca chung ah kan hung lut la.
Burma ram le daihnak tiah catlang ka taar ca-ah a fiangmi cu burma ram ah deihnak a um hrim lo ticu kan i fiang lai ti zumhnak ka ngei. Zei ruangah dah kan ram a dai lo? A daih lonak cu a buaktlak in ka van char tuah hmasa lai. Tlangcung mi hna cu kawl miphun he fonh in 1948 Tangkhawng (January) 4 ah mahte uknak (Independence) cu United Kingdom sin in kan rak la ti hna. Cuhnu cun Burma ram cu vawilei cung ah minlang ngai a hung si. Kan ram zeitluk in dah a rak thangcho tiah cun Yangon airpot khi Asia ah Japan khawh in a lian bik airpot a rak si. Kha lio chan ahcun Burma ram cu Asia ah a hmailei pawl ah a rak tli. A dangdang zong chimding tampi um rih nain Burma ram a rak tthancho ning kong cu ka tial duhmi a si lo caah mah vialkhan za phawt rih seh. Cutluk a rak thangchomi ram cu 1962 ah General Ne Win ralkap nih uknak a hung lak hnuhin kan ram cu Asia ram chungah thancho nak leiin a hun ah a hung thlai cang. Tuni tiangahcun Asia ah a sifak bikmi pahnihnak ah a chuak cang.
Ralkap uknak duh loin kawl miphun le tlangcung miphun hna nih kan si khawhtawk cio in doh hram kan i thawk hna. Cu hnu cun Burma ram cu a dai kho ti lo. Ralkap uknak cu lungdong lo tein ka doh langmang i nihin ni ahcun ralkap uknak chung in zauk phung ( Democracy) uknak ah kan hung lut cang. Sinain ralkap nih sautuk a rak kan uk cang ruangah nihin ni zauk phung (Democracy) uknak in a hung I thleng cang ko kan ti ko nain ralkap uknak cu a lo dih kho taktak rih lo. Cu caah Burma ram cu a dai kho taktak rih lo.
Ram daihnak ding ahcun a hmasa bik ah ralkap nih an umnak ding hmun ah an kir a herh. Ralkap cu zauk phung (Democracy) ukphung cun ram uktu ding an si lo bangin ramkel lei ah an i tlak awk a si lo. Ram vengtu ding an si. Burma ralkap dirhtu General Aung San nih a ralkap hna bia a caah tami kan uar ngaimi pakhat cu " Rampi hi ralkap kuttang ah a um ding a si lo , ralkap cu rampi kuttang ah a um ding a si" tiah a rak chim. Ramkhel (Political) kong cu ramkel khaltu (Politician) hna an rian a si. Ramkel (Political) kong ah ralkap an i thlaknak ram poh cu zei ram hmanh a daiziar kho bel lo. Tikah Burma ram ramkhel (Political) kong ah ralkap an i thlak khawh lonak ding ahcun 2008 phunghram pi kan remh hrimhrim a hau .
Mipi kan lungput hi ram daihnak a dawnkhantu an rak si ve. Burma ram cu miphung pakhat le holh phunkhat lawng a um mi ram a si lo. Cu caah kan ruahnak le kan lungput a dang leng luang ko. Ralkap uknak tangah caansau tuk kan umnak nih pakhat le pakhat i zumhnak lungput a kan zawrter . Cuhlan kan pupa chan lio hna cu kawlmi miphun huat cu chimlo an holh hmanh thiam kan rak duh lo. A bik in laimi hi kan si khun rua tiah kan hmuh . Kan mawh hrimlo kawlmi nih an kan tuahto ning a fah tuk caah si ko. Sinain a dawhlo mi tuanbia cu philh cang hna uh sih law nihin mino hna nih miphun pakhat le pakhat upatnak lungput ngei cang hna uh sih . Tuanbia chungah kan nung peng rih ahcun hmailei cu zeitik hmanh ah kan kal kho bal la lo. Kan tefa chan ah kan mah hi rampi daihnak a dawnkhan tu tette kan si sual lai. Cucaah cozah kan mawhchiat cu kan mah palh a si lo nain lamkam hnawm pakhat te hmanh kan char tung lo i cazoh kan mawh chiatmi tu cu kan mah palh a si cang . Rampi nih zeidah a kan tuah piak lai tiin kan bawmh peng nakcun kan mah nih rampi caah zeidah kan tuah khawh lai ti lungput tu ngai hi a dikmi ruahnak a si .
U Nuh nih Burma ram cu biaknak pakhat ah ka ser lai a rakti hnu thawk in nihin ni tiang biaknak lei ah thleidan kan tong peng rih . Zeitluk indah a rak si tiah cun biakinn cung i vailamtah tung chiah hmanh khi a rak kan sanh lo. Cun kan phunmi vailamtah tlung tiang hau piak le thlukpiak tiang kan rak tong. Cozah rian tlai ciocio zong ah Khrihfa mi le Budish biaknak a bia lo mi hna cu fimthiamnak le dinfalnak in kan tling kho bu zong ah rian sang cu a kan pe duh lo. Rohinja pawl le Musilim pawl hna la bang cu minung hmuh in an hmuh kho rih hna lo. Cu tikah biaknak pakhat le pakhat kaar ah i thah le i nawn tiang a chuak . Cucaah Kan ram a daih khawhnak ding ahcun a dang tampi lakah biaknak zalawnnak hi cazoh pinih a tuah hrimhrim a hau.
Kum caan saupi ralkap uknak chung kan um I 2011kum hnu thawk incun zauk pung (Democracy) uknak in kan hung kal. Sinain 2011kum in 2015 tiang cu a dikmi zaukphung (Democray) uk dan he a kalh lemmi tampi a um. Khahlan ralkap uknak nakcun dawrhdeoh cu kan hung si. Mipi kan thaw a hung chuak ngai. Sihmanhseh uknak nawl cu ralkap kut ah a um tthiam ko. Zauk phung (Democracy) ukning ahcun nawlngeitu sangbik a ngeimi cu mipi hi kan si. Mipi nih ramhruaitu dingah kan thimmi hna an kan hruaining kan duh lo ahcun thlak than khawhnak nawl kan ngei . Dr. Ngun Cung Lian nih a rak chimmi pakhat ka lung ah a caampeng mi cu " Burma ram ah a tambik mi cu a deu ( fake) hi a si" a rak ti bal. Mah cu ruah tikah a dik ngaimi si. Tikah burma ram cu zauk phung ( Democracy) tahfung ning tein kan kal ko ahcun kan ram cu daihnak lei ah kan fawng ko lai.
Nuhrin covo kan upat awk ding a si. Nuhrin covo cu a fawibik in a suallam kan chim ahcun kan mah le kan kalnak ding lam le kan zatlang nunnak ah a diklo ning in dawnkhannak petu le a dik lo ningin harsatnak petu um lo in zalawng tein kan kal khawh khi si. Mi pakhat, phu pakhat silole cozoh nih mi pakhat silole mipi sinah a diklo ning in thil a tuah ahcun mah cu nuhrin covo phung he a kalh mi si. Tutiang rih ahcun Burma ram cu zauk phung (Democray) ning in uk kan si nain nihin nitiang nuhrin covo cu kan zul kho rih lo. Cucaah ram pakhat zaukphung (Democracy) ning in kan i hruai ahcun nuhrin covo cu kan zulhding a si.
Burma ram ah daihnak a um lonak , a buai pengnak a hrambik cu Federation hi si. Federation cu aa khat lomi ramkulh hna nih fonh in ser in i hruaimi rampi a si . Burma ramcu a khat lomi ramkulh in sermi a si nain ramkulh ah siseh rampumpi ah siseh nawlngeihnak cu cozah pakhat lawngnih a ngei.Ramkulh chungah ramkulh hruaitu nih nawl a ngei lo. General Nee Win chan ah federation cu ser an rak timh nain General Nee Win le a cozah nih federal cu ram i thlen ( ram chungin chuah i timh) a si tiah an rak ti i 1962 ah General Nee Win le a ralkap hna nih uknak cu an rak lak. Mah hi lio ahcun General Nee Wine le a ralkap hna nih hin federal suallam cu an i fiang tuk ko lai dah. Burma rampi Federation in kan ser ahcun tlangcungmi ramkulh chung ah kawlmi nih nawl kan ngeih kho ti hna laloh ti an phang caah a si lai ti zumhnak ka ngai. Cuhnu thawk cun Burma ram ah Federation cu chimh hlah zaukphung ( Democracy ) tiang kan sung phah.A sinain tlangcung mi nih kan si khawhtawk in kan doh peng ko nain nihin ni tiangah cozah nih Federal cu a kan pe hlei lo , tlangcung mi zong lungdongh lo tein Federal ralpi kan do cuah mah ko.
2015 thimnak cun Daw Aung San Su Kyi hruaimi National League For Democracy (NLD) party nih teinak a hunghmuh hnu cun NLD cu Burma ram cozah ahung si. Rampi hruaitu ding thiamnak a dihhnu, teitu a hung si bakin NLD lu bik cu hnawm charnak in ram riantuan cu aa tawk. Zeiruang dah a mah thengte nih hnawm a char hnga? Ruah awk tampi a um. Rampi hruaitu ka si lai caah ralkap cozah nih hnawmbawm chung ah an chiah lomi hnawm pawl char le thenh cu ka rian a si ti a fiangtuk caah si lai tiah ka ruah. Burma ram hruitu a hung si bakin hnawmbawm ah a um lomi hnawm cu a van chat diahmah ko. A tuzong a char cuah mah lio rih si ko.Cu lio ahcun Ralkap he zong an duhning a kalh lemmi a um . Kei ka ruahnak ahcun Daw Aung San Su Kyi hi kan zumh caah hruaitu ding ah kan thim i a duhning in kan hruai ko seh. Ralkap mithmai zong zoh lotein tuah ko seh. Ralkap nih uknak an lakthan ding zong mipi nih kan ttih ti lo. Zeiruang ah tiahcun kumtam pi ralkap nih an kan uk cang i ralkap uknak cu kan i nek cang ko. A sinain kan rampi hinak in a sifah ding le a rawk than ding tu cu ka ruat kho bak lo. Cun federal zong biacun voitmpi a chim langmang nain tutiang a tuah kho rih . 2008 phunghram pi nih a tleihdeoh rih caah si. Tutiang ahcun pakhat te dah tilo cun a tuahmi ah ka lung a tling rih. Pakhat te ka timi cu ramkulh chung ah an mah le ramkulh cio i a ummi ramkel party hna hmu hma a pe hna lo mi tidah lo cun lungtling lonak a dang ka hmu rih lo. Nain hi tining te kan kal i tlangcung hriamtlai phu nih kan duh mi federal a kan pek ko ahcun kan ram a daihnak lei ah a kal cang ko lai.
Biadonghnak; Nihin cozah cu mipi nih thimmi mipi chung in a chuakmi cozah a si . Tikah mipi cu kan lung a lawm, kan hnga a hung ngam deoh. Cun Burma mipi lawng si hlah vawilei cung pinih theihmi le ttihzah mi Daw Aung San Su Kyi nih a hruaimi cozah a si caah mipi cu kan tha a nuam khun. Minung cu a ho hmanh thlamtling dih kho mi kan um lo. Daw Aung San Su Kyi zong minung a si ve caah chambaunak tampi a ngei ko lai ticu a fiang ko. Sinain a mah tluk in Burma ramah bochan thlak kan ngei lo. Cu caah a mah hi kan I bochan hrim ding cu a si. Kan philh loding cu 2008 phunghrampi hi a si. Ram pakhat ahcun zulhding phunghrampi cu um lo awk a tha lo . Punghrampi kan zulh lo i a kalhning in thil kan tuah ahcun kan tuahmi thil he a tlakning in sualpawt kan si ko lai. Cucaah a tu mipi chungchuak mi cozah zonghi 2008 phunghrampi chung lawng in cawl cangnak nawl an ngei . An duhning in ram a hraui khawh lonak le kan duhning in a kan tuahpiak khawh lo caan tampi a um lai. Mahhi cu kan philh loawk ding a si. 2008 phunghrampi hi Federal Democracy ukning he kalhmi tete cu kan remh hrim a hau. Mipi zong nih lungsau le tuahsernak in kan hngah le kan tuan a hau. Federation uknak in i thleng hmanh seh law ram cu a dai kho dih hlai la lo. Ramkel lei in daihnak dik cu a chuak kho la rih la lo. Ramkhel , ralkap, biaknak , nuhrin covo le chawleh thalnak lei hna in a kakip in remh le siam a hau ko lai. Cu lawngcun kan ram ah daihnak a hung um lai i nikhat hnu nikhat a thangcho chin langmang ko la.
0 comments:
Post a Comment